Choroba zwyrodnieniowa stawów stanowi najczęstszą przyczynę dolegliwości stawowych. W wyniku procesu chorobowego dochodzi do uszkodzenia lub degradacji struktur stawowych, a nawet upośledzenia funkcji zajętego chorobowo stawu. Schorzeniem może zostać dotknięty każdy staw, jednak najczęściej choroba atakuje: staw kolanowy, staw biodrowy, kręgosłup oraz stawy rąk i stóp. Częstotliwość zmian wzrasta wraz z wiekiem, ale występowanie choroby zwyrodnieniowej stawów jest zależne od wielu czynników (zarówno mechanicznych, jak i biologicznych) i często dotyka również ludzi młodych.
Postać pierwotna i wtórna
W chorobie zwyrodnieniowej stawów wyróżniamy:
- postać pierwotną (idiopatyczną) – przyczyna nieznana, choroba rozwija się w obrębie dotychczas nienaruszonych stawów,
- postać wtórna – w przypadku występowania czynników powodujących uszkodzenie stawu, takich jak na przykład: urazy (przewlekłe i ostre), wady wrodzone i choroby rozwojowe, choroby metaboliczne i endokrynologiczne, występowanie innych chorób kości i stawów.
Jak zbudowany jest staw?
Poszczególne stawy mają różne funkcje, dlatego też w zależności od ich umiejscowienia i przeznaczenia różnią się dokładną budową. Możemy jednak wskazać trzy typowe dla każdego stawu elementy:
- powierzchnie stawowe – powierzchnie mogą mieć różny kształt, najczęściej jednak dzielimy je na główkę, czyli wypukłą część i panewkę stawową, czyli część wklęsłą,
- torebka stawowa – osłona stawu, która ma za zadanie łączyć ze sobą powierzchnie stawowe,
- jama stawowa – niewielka przestrzeń między powierzchniami stawowymi, wypełniona mazią stawową, która zmniejsza tarcie i zapewnia swobodne poruszanie.
Elementami stawu mogą być także: więzadła stawowe, obrąbek stawowy, kaletki maziowe, trzeszczki, łąkotki, kosmki maziowe, fałdy maziowe.
W chorobie zwyrodnieniowej stawów chodzi do uszkodzenia wszystkich elementów stawu.
Czynniki wpływające na ryzyko choroby zwyrodnieniowej stawów
- nadwaga i otyłość,
- wiek 40+,
- wyczynowe uprawianie sportu,
- czynniki zawodowe – praca fizyczna i nadmierne obciążenie stawów,
- wady postawy,
- brak aktywności fizycznej i osłabienie mięśni,
- przebyte urazy,
- nieprawidłowy zrost kości po złamaniu,
- inne choroby stawów,
- choroby metaboliczne i endokrynologiczne.
Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów
- ból – stopień nasilenia dolegliwości bólowych zależy od stadium choroby. Początkowo ból może być niewielki i występować jedynie podczas ruchu, a ustępować podczas spoczynku. Mogą też występować tzw. bóle startowe, czyli dolegliwości pojawiające się na początku wykonywanej czynności, występujące po czasowym bezruchu. W zaawansowanym stadium choroby zwyrodnieniowej stawów bóle mogą towarzyszyć Pacjentowi niezależnie od okoliczności (w ruchu, w spoczynku, w nocy) i znacznie przybrać na sile.
- ograniczenie ruchomości w stawie – zajęte chorobowo stawy charakteryzują się zmniejszeniem zakresu ruchów i znacznym pogorszeniem funkcjonowania. Chorobowe zmiany w strukturze stawu prowadzą również do zaniku mięśni w jego okolicy.
- krótkotrwała sztywność – najczęściej sztywność stawów występuje po okresach bezruchu i spoczynku w ciągu dnia, a także po obudzeniu się i trwa krócej niż 30 minut,
- trzeszczenia – w szczególności odczuwane w ruchu, do trzeszczenia dochodzi w wyniku degradacji stawu i tarcia o siebie powierzchni stawowych, któremu w zdrowym stawie zapobiega maź stawowa,
- wysięk w stawie,
- niestabilność stawu,
- zniekształcenie stawu
Rozpoznanie i leczenie
Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów zawsze poparte jest dokładnym wywiadem medycznym i badaniem przedmiotowym, podczas którego specjalista ocenia: wygląd stawu, dokładną lokalizację bólu, występowanie wysięku, na ile utrudniony jest zakres ruchomości w stawie, trzeszczenia w stawie, siłę mięśniową, stabilność więzadeł, czy prawidłowość postawy Pacjenta.
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów możemy podzielić na niefarmakologiczne i farmakologiczne. Postępowanie niefarmakologiczne jest niezbędnym sposobem leczenia i podstawą skutecznej terapii. Najważniejszym celem leczenia jest zmniejszenie dolegliwości odczuwanych przez Pacjenta oraz przywrócenie sprawności w jak największym stopniu.
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów jest indywidualnie dopasowane do Pacjenta i przyczyn, z powodu których występuje schorzenie. Może ono obejmować:
- dietoterapię – w chorobie zwyrodnieniowej stawów niezwykle ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. U Pacjentów z nadwagą występuje ryzyko wystąpienia znacznie cięższego przebiegu choroby,
- rehabilitację – odpowiednio dobrana aktywność fizyczna i rehabilitacja pomogą przywrócić sprawność w stawie, zmniejszyć dolegliwości i utrzymać prawidłową siłę mięśniową,
- odciążenie stawu – do tego celu używa się pomocy, takich jak: stabilizatory, ortezy, wkładki ortopedyczne, kule, laski chodziki,
- podawanie leków zmniejszających ból,
- podawanie glikokortykosteroidów,
- dostawowe podanie kwasu hialuronowego, czyli naturalnie występującego w ludzkim organizmie głównego elementu płynu stawowego, który odpowiada za kontrolowanie prawidłowej siły tarcia między elementami chrząstki stawowej,
- terapia osoczem bogatopłytkowym, czyli autologicznym materiałem pobranym z obwodowej krwi Pacjenta, bogatym w czynniki wzrostu stymulujące komórki do regeneracji.
