Choroba wysokościowa, znana również jako ostra choroba wysokościowa (AMS), to stan, który może wystąpić u osób wspinających się na znaczne wysokości bez odpowiedniej aklimatyzacji. Objawia się różnorodnymi symptomami, od łagodnych do zagrażających życiu.
Co to jest choroba wysokościowa?
Choroba wysokościowa to zespół objawów, które mogą wystąpić, gdy organizm nie jest w stanie odpowiednio przystosować się do warunków panujących na dużych wysokościach. Głównym czynnikiem ryzyka jest spadek ciśnienia atmosferycznego i związana z tym mniejsza dostępność tlenu. Choroba wysokościowa może dotknąć każdego, niezależnie od wieku, płci czy poziomu sprawności fizycznej, choć niektóre osoby mogą być bardziej podatne na jej rozwój. Symptomy mogą wystąpić już na wysokości powyżej 2500 metrów n.p.m., ale ryzyko wzrasta wraz z wysokością i szybkością wznoszenia się.
Przyczyny choroby wysokościowej
Przyczyny choroby wysokościowej są złożone i związane głównie z niedostatecznym dostarczaniem tlenu do tkanek organizmu na dużych wysokościach. Organizm potrzebuje czasu na adaptację do warunków panujących na dużych wysokościach, a brak tej adaptacji może prowadzić do rozwoju objawów choroby wysokościowej.
Niska zawartość tlenu na dużych wysokościach
Jedną z głównych przyczyn choroby wysokościowej jest niska zawartość tlenu w powietrzu na dużych wysokościach. Na poziomie morza powietrze zawiera około 21% tlenu, ale na wysokości powyżej 2500 metrów jego ciśnienie parcjalne znacząco spada, co oznacza, że do płuc dostaje się mniej tlenu z każdym oddechem. W efekcie organizm otrzymuje mniej tlenu, co prowadzi do niedotlenienia tkanek, a tym samym do objawów choroby wysokościowej.
Szybkie wznoszenie się bez aklimatyzacji
Szybkie wznoszenie się na dużą wysokość bez odpowiedniej aklimatyzacji to kolejny istotny czynnik ryzyka rozwoju choroby wysokościowej. Organizm potrzebuje czasu, aby dostosować się do zmniejszonej ilości tlenu na dużych wysokościach. Kiedy wznoszenie się jest zbyt szybkie, organizm nie jest w stanie odpowiednio przystosować się do nowych warunków, co zwiększa ryzyko wystąpienia objawów choroby. Aklimatyzacja polega na stopniowym zwiększaniu wysokości, co pozwala organizmowi na przystosowanie się do niższego poziomu tlenu.
Czynniki genetyczne i predyspozycje
Czynniki genetyczne mogą również odgrywać rolę w podatności na chorobę wysokościową. Niektóre osoby mogą być bardziej predysponowane do rozwoju tej choroby ze względu na genetycznie uwarunkowaną zdolność organizmu do przystosowania się do zmniejszonej ilości tlenu. Osoby z historią choroby wysokościowej w rodzinie, jak również te, które mają pewne schorzenia przewlekłe, mogą być bardziej narażone na wystąpienie choroby wysokościowej.
Objawy choroby wysokościowej
Objawy choroby wysokościowej mogą się różnić w zależności od wysokości, na jakiej się znajdujemy, oraz od indywidualnych predyspozycji organizmu. Objawy mogą pojawić się już w ciągu kilku godzin od dotarcia na dużą wysokość i mogą się nasilać wraz z upływem czasu, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie środki.
Wczesne objawy choroby wysokościowej
Wczesne objawy choroby wysokościowej są zazwyczaj łagodne i mogą obejmować:
- Ból głowy – jeden z najczęstszych objawów, który może być tępy lub pulsujący.
- Zmęczenie – uczucie wyczerpania i brak energii, które mogą utrudniać normalne funkcjonowanie.
- Nudności i brak apetytu – uczucie mdłości i niechęć do jedzenia.
- Zawroty głowy – uczucie niestabilności i trudności z utrzymaniem równowagi.
- Trudności z oddychaniem – odczuwalne szczególnie przy wysiłku fizycznym.
Zaawansowane objawy choroby wysokościowej
Jeśli choroba wysokościowa nie jest szybko rozpoznana i leczona, może prowadzić do poważniejszych, zagrażających życiu objawów, takich jak:
- Obrzęk mózgu (HACE) – objawia się silnym bólem głowy, splątaniem, trudnościami z koordynacją, a w ciężkich przypadkach może prowadzić do śpiączki.
- Obrzęk płuc (HAPE) – charakteryzuje się dusznością, kaszlem z różową lub krwistą plwociną, a także sinicą, czyli niebieskawym zabarwieniem skóry i błon śluzowych.
- Zaburzenia świadomości – dezorientacja, halucynacje, a w ciężkich przypadkach utrata przytomności.
Diagnostyka choroby wysokościowej
Diagnostyka choroby wysokościowej opiera się głównie na ocenie objawów klinicznych i wywiadzie dotyczącym ostatnich działań na dużych wysokościach. Lekarz może przeprowadzić badanie fizykalne oraz ocenić poziom tlenu we krwi za pomocą pulsoksymetru. W przypadku podejrzenia poważniejszych powikłań, takich jak obrzęk mózgu lub płuc, może być konieczne przeprowadzenie dodatkowych badań, takich jak tomografia komputerowa lub badania obrazowe klatki piersiowej.
Ważne jest, aby osoby planujące wyprawy na duże wysokości były świadome ryzyka i potrafiły rozpoznać wczesne objawy choroby wysokościowej, co pozwoli na szybkie podjęcie odpowiednich działań.
Zapobieganie chorobie wysokościowej
Zapobieganie chorobie wysokościowej jest kluczowe dla uniknięcia poważnych powikłań związanych z przebywaniem na dużych wysokościach. Istnieje kilka podstawowych zasad, które mogą pomóc zmniejszyć ryzyko rozwoju tej choroby:
- Stopniowe wznoszenie się: Najważniejszą zasadą jest unikanie szybkiego wznoszenia się na duże wysokości. Zaleca się zwiększanie wysokości o nie więcej niż 300-500 metrów dziennie powyżej 3000 metrów n.p.m. oraz regularne dni odpoczynku na wysokościach, które pozwolą na aklimatyzację.
- Nawodnienie: Picie dużej ilości wody pomaga utrzymać odpowiedni poziom nawodnienia, co jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu na dużych wysokościach.
- Unikanie alkoholu i środków nasennych: Substancje te mogą pogorszyć objawy choroby wysokościowej, ponieważ mogą osłabiać reakcję organizmu na zmniejszoną ilość tlenu.
- Leki prewencyjne: W niektórych przypadkach lekarz może zalecić przyjmowanie leków, takich jak acetazolamid, który pomaga organizmowi przystosować się do niższego poziomu tlenu.
- Regularne monitorowanie stanu zdrowia: Uważne monitorowanie swojego samopoczucia i poziomu tlenu we krwi może pomóc w wczesnym wykryciu objawów choroby wysokościowej.
Leczenie choroby wysokościowej
Leczenie choroby wysokościowej zależy od jej nasilenia. W przypadku wczesnych objawów, takich jak ból głowy i zmęczenie, zaleca się natychmiastowe przerwanie wspinaczki i odpoczynek na tej samej wysokości lub zejście na niższą wysokość. W bardziej zaawansowanych przypadkach, konieczne może być natychmiastowe zejście na znacznie niższy poziom oraz zastosowanie leczenia farmakologicznego.
Pierwsza pomoc i podstawowe działania
Jeśli zauważysz u siebie lub u towarzysza objawy choroby wysokościowej, pierwszym krokiem jest przerwanie wspinaczki i odpoczynek na tej samej wysokości. Jeśli objawy nie ustępują po kilku godzinach, konieczne może być zejście na niższą wysokość. W przypadku poważnych objawów, takich jak obrzęk mózgu lub płuc, konieczna jest natychmiastowa ewakuacja na niższe wysokości oraz podanie tlenu, jeśli jest dostępny. Leki, takie jak acetazolamid lub deksametazon, mogą być stosowane w leczeniu choroby wysokościowej, ale powinny być przyjmowane zgodnie z zaleceniami lekarza.
W razie potrzeby skontaktuj się z naszymi specjalistami:
Lek. Paweł Karbownik – kardiolog
Lek. Anna Szymańska Miron – hipertensjolog
